Za državu koja je u kontinuitetu vaterpolo supersila, bivša Jugoslavija je veoma malo obrađivala ovaj sport na filmu. Najveći projekat baziran na sportskom patriotizmu bio je „Montevideo“ o krnjoj jugoslovenskoj fudbalskoj reprezentaciji na prvom Mundijalu. Prvi osvojeni Mundobasket je bez uspeha „montevideizovan“ u filmu i seriji „Bićemo prvaci sveta“, dok je vaterpolo ostao na marginama i možda je najviše dosegao na filmu kameo ulogom Aleksandra Šapića kao Gangule u Andrićevom hitu „Kad porastem biću Kengur“.
Uprkos tome što je u ostatku sveta, vaterpolo bitno manje značajan sport nego kod nas, između ostalog i zato što niko nema takav trofejni niz kao mi, na veoma zanimljiv način je našao put do igranih filmova. U tom smislu, zanimljivo je da vaterpolo ima dva veoma specifična ugla iz kojih se posmatra, i samo jedan značajan film koji se nalazi na ničijoj zemlji između tu dva.
Herojska sećanja
U septembru ove godine, u Španiji izlazi film „42 sekunde“ u kom se obeležava trideset godina od Olimpijade u Barseloni na kojoj su bili nadomak osvajanja olimpijskog zlata. Sekunde iz naslova označavaju vreme koliko je ostalo do kraja posle kaznenog udarca koji je izveo Manuel Estiarte, jedan od najzpoznatijih vaterpolista u istoriji ovog sporta. Posle tog šuta međutim, Italijani predvođeni Ratkom Rudićem sa klupe, izborili su produžetak i pobedili sa 9-8 osvojivši zlato.
Estiarte je kasnije nastavio sa olimpijskim timom i osvojio je zlato u Atlanti, a mlađim ljubiteljima sporta je najpoznatiji kao bliski prijatelj Pepa Gvardiole koji je u minhenskom Bajernu i Mančester Sitiju radio kao njegov lični asistent. I danas zauzima tu poziciju, a olimpijskog šampiona iz Atlante i svetskog iz Perta, Gvardiola smatra velikim guruom i čovekom koji mu je jako pomogao da razume sport.
Srebro iz Barselone je osvojeno u uzbudljivim okolnostima, i zato je po njemu nastao film. U mađarskom slučaju, motiv za nastanak par filmova o istom događaju je znatno dublji.
Mađarski film „Deca slave“ rediteljke Kristine Gode, bio je povratnički film čuvenog holivudskog producenta Endija Vajne i još čuvenijeg holivudskog scenariste Džoa Esterhaza. Ostareli Vajna je napustio Holivud i vratio se u Mađarsku sa zadatkom da podigne njenu kinematografiju na noge a Esterhaz je posle rekordnih honorara za scenarije početkom devedesetih i megahitova kao što su „Niske strasti“ potonuo u potpunu opskurnost, razboleo se i postao verski fanatik. Mađarski nacionalni projekat ih je iznova okupio.
„Deca slave“ je klasičan propagandni film kakvi su kod nas snimani tokom šezdesetih i sedamdesetih na temu narodnooslobodilačke borbe, i naivno pravljenje istorijske freske od događaja iz 1956. godine. Tada su na Olimpijadi u Melburno dok je Mađarska bila pod sovjetskom okupacijom, njihovi vaterpolisti pobedili u derbiju sa SSSRom.
U zemljama nastalim raspadom bivše Jugoslavije, poznat je trend pravljenja antikomunističkih filmova u socrealističkom maniru. Klasične partizanske filmove nasledili su antipartizanski partizanski filmovi. Otud ta refleksija komunističkog propagandnog rukopisa nije iznenađenje. Međutim, holivudski autoriteti na špici nisu imena od kojih bi se ovo očekivalo.
S jedne strane imamo apsolutno pojednostavljenu i infantilizovanu situaciju između zlih Sovjeta, njihovih mađarskih marioneta s jedne i mladih mađarskih patriota s druge strane. Među patriotama se izdvaja zaljubljeni par koji čine mladi vaterpolo reprezentativac i mlada borbena studentkinja. Rastrzan između odlaska na Olimpijadu kao višegodišnjeg sna i samostalne Mađarske kao nešto trajnijeg, mladi vaterpolista bira Mađarsku, i tek kada su stvari naizgled rešene, on odlučuje da se vrati u bazen.
Kako vaterpolisti odlaze na Olimpijadu tako Sovjeti ulaze u Mađarsku i bazen postaje jedino bojno polje na kom Mađari mogu da pobede. Rediteljka Kristina Goda je učila režiju u Britaniji, a oko scena masovnih skupova i sukoba pomagao joj je legendarni Vik Armstrong, čovek koji je radio akciju na Džejms Bondovima i Indijani Džonsu.
Ko voli zastareo ali pitak paraistorijski spektakl, neće zalutati birajući ovaj film. U vreme njegovog izlaska, na pedesetu godišnjicu, snimljen je i dokumentarni film „Gnev slobode“ o istom tom događaju. To nije igrani spektakl, ali doza propagande je vrlo slična. Režirao ga je Kolin Grej, ponovo je producirao Vajna, ali ovog puta se u tom svojstvu na špici potpisao i Kventin Tarantino.
Nešto između
Ako izuzmemo Kventina Tarantina, najuglednije ime koje se potpisalo na filmu o vaterpolu je italijanski autor Nani Moreti. Ali, kada govorimo o Moretijevom autorstvu, on je zaista totalni autor pošto u svojim filmovima često i glumi.
Moreti važi za ljubitelja vaterpola i u filmu „Palombella Rossa“ igra levičarskog političara i vaterpolistu koji u stanju rastrojstva i amnezije odlazi da igra utakmicu. Film je pun simbolike i metaforičnih rešenja, spojenih sa njegovim specifičnim pogledom na komediju. U filmu se pored njega pojavljuju i kasnije velika zvezda Asija Arđento i čileanski reditelj Raul Ruiz.
Nani Moreti je bez ikakve sumnje najveći ljubitelj vaterpola među filmadžijama.
Ružičasti pogled
Kada u filmu „Gluvarenje“, policajac na tajnom zadatku kog igra Al Paćino uči kod šta koja maramica znači među posetiocima gej kluba, za žutu mu kažu da označava ljubitelja „vodenih sportova“.
Jasno je da se u „Gluvarenju“ nije mislilo na plivanje, vaterpolo i skokove, ali zapravo gej zajednica ima veoma značajnu ulogu u istoriji vodenih sportova a neki među njima, kao vaterpolo se u zapadnim zemljama praktično identifikuju sa gej zajednicom.
Pre četiri godine izašao je film „Svetlo u vodi“, dokumentarna priča o klubu za vodene sportove Vest Holivud. Osnovan je 1982. godine sa idejom da okupi plivače iz ovog kraja za takmičenje na prvog Gej olimpijadi koja je organizovana u San Francisku.
Gej olimpijadu organizovao je Tom Vodel, američki olimpijski trkač koji je u Meksiko Sitiju 1968. godine bio šesti. Prva manifestacija koju je zbog neovlašćenog korišćenja naziva „olimpijski“ tužio američki olimpijski savez bila je upravo Gej olimpijada, kojoj za razliku od raznih konobarskih ili penzionerskih smotri nisu oprostili preuzimanje imena. Slučaj je došao do Vrhovnog suda SAD i organizatori su izgubili. Ništa od materijala i suvenira nisu mogli da koriste ali prvo takmičenje je okupilo 1350 sportista iz 170 gradova širom sveta.
Na samom takmičenju se ispostavilo da je plivanje bilo jedna od jačih kategorija, i tako je i ostalo do današnjeg dana. Mnogi takmičari su se bavili plivanjem u juniorskoj konkurenciji i odustajali su zbog antigej sentimenta, i tada nespojivosti sporta i homoseksualnosti. Među njima bilo je takmičara koji su se spremali za Olimpijadu, recimo jedan od osnivača kluba Vest Holivud bio je Džim Balard koji se nadao pozivu za Moskvu 1980. ali su igre bojkotovane.
Iz Vest Holivuda dolazi najtrofejniji učesnik gej olimpijada, Brazilac Paulo Figereido koji se takmičio u Meksiko Sitiju 1968. za svoju zemlju, a potom dominirao na ovom takmičenju. Kasnije je jedan od trenera ekipe bio prerano preminuli Mark Četfild – on je plivao za Univerzitet Južne Kalifornije i kao devetnaestogodišnjak je bio četvrti na minhenskoj Olimpijadi 1972. godine. Sa 35 godina je odlučio da se izjasni kao gej jer je pre toga strahovao da će mu biti onemogućeno da se bavi sportom i to je uradio baš na jednoj Gej olimpijadi.
Klub je prošao razna iskušenja. Smešten u Vest Holivudu koji je važio za gej kraj u Los Anđelesu, bio je žestoko pogođen epidemijom AIDSa, naročito specifičnom jer se isprva nije znalo kako se virus prenosi, pa se mislilo da se možda može dobiti i na bazenima. Klub je bio pred zatvaranjem u trenutku kada su Vest Holivud potresali epidemija, skok cene stanarine i nasilje usmereno prema LGBT populaciji. Ipak, i klub i ceo kraj spasao je izbor LGBT većine koja je odborničke mandate iskoristila da obezbedi Vest Holivudu viši nivo samouprave u Losanđeleskom Okrugu a sportistima je dala da koristi javni bazen.
Posle dominantne uloge u plivačkim takmičenjima na Gej olimpijadi Vest Holivud je osnovao i vaterpolo tim i smatraju se jednim od utemeljivača tog sporta u svetu LGBT olimpizma a u Parizu 2018. su osvojili i zlato.
Globalno najpoznatiji vaterpolista koji se javno izjasnio da je gej je španski reprezentativac Viktor Giterez koji je 2016. obelodanio svoju seksualnost i bio jedini LGBT član te ekipe na Olimpijadi.
U francuskom filmu „Visoka škola“ Roberta Salija iz 2004. godine, pratimo junaka koji odlazi na prestižnu francusku školu i shvata da ga jedan cimer aristokratskog porekla ali i mladi arapski momak kog slučajno sreće više privlače od devojke sa kojom dotle bio u strasnoj vezi. Vaterpolo tim i njegova zajednička tuširanja predstavljena su kao prostor snažnog erotskog naboja među momcima, u filmu koji je nagrađen na festivalu u Roterdamu.
Francuzi se ovoj temi na još eksplicitniji način vraćaju u komediji Sedrika Le Galoa „Blešteći rakovi“ iz 2019. godine u kojoj poznati plivač posle homofobne izjave za kaznu mora da trenira ekipu gej vaterpolista i vodi ih na Gej olimpijadu u Hrvatskoj. Film je postigao solidan uspeh i ove godine izašao je i nastavak u kom se ekipa sprema za Gej olimpijadu u Tokiju.
Iste 2019. godine u Turskoj nastaje film „Ne znati“ Lejle Jilmaz o nestanku dečaka koji se bavi vaterpolom i trpi šikaniranje okoline jer je homoseksualac. Film je postigao solidan uspeh na festivalima
U HBO seriji „Generacija“, mlada glumačka zvezda Džastis Smit igra glavnog junaka koji je otvoreno i nesputano gej ali je istovremeno i prvi as školskog vaterpolo tima. U tome ostali junaci ne prepoznaju nikakvu kontradikciju i vaterpolo je prikazan kao jedina aktivnost kojoj je zaista posvećen.
Kulturalni procep
Sudeći po filmovima, vaterpolo je danas sport koji u različitim kulturama ima potpuno drugačiji predznak. U jednim je trofejni sport sa mačo herojima, u drugim utočište za gej momke. Na određeni način ovaj paradoks podseća na staru izjavu Mirka Ilića koji je svojevremeno konstatovao da se mačo muškarci sa Balkana oblače kao gej muškarci na Zapadu, kao da su uzeli pogrešan katalog.
Moć filma nikada ne treba potceniti kada je reč o sportu. Uprkos brojnim sportskim uspesima, upravo je filmsko ime Gangula postalo Šapićev nadimak. Samim tim, gledanje filma o vaterpolu može vrlo lako da vam otkrije jednu potpuno drugu dimenziju ove igre, i to ne u sportstkom već u socijalnom pogledu.
Dimitrije Vojnov
(tekst izvorno napisan za Sportal)
